Üniversitemiz Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü tarafından düzenlenen “Yeniden İnşa, Uyarlama ve İlham: Antikiteden İslam’a Osmanlı Edebiyatının Metinlerarası Dünyası” başlıklı çalıştay, değerli akademisyenlerin katılımıyla çevrimiçi olarak gerçekleştirildi. Zoom üzerinden düzenlenen etkinlikte, Osmanlı edebiyatının zengin kültürel mirası farklı yönleriyle ele alındı.
“14. Yüzyılda Klasik Edebiyatın İnşasında İranî Gelenekli Anlayış”
Çalıştay, Kapadokya Üniversitesi Beşeri Bilimler Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Nuran Tezcan’ın “14. Yüzyılda Klasik Edebiyatın İnşasında İranî Gelenekli Anlayış” başlıklı açılış konuşmasıyla başladı. Tezcan, klasik Türk edebiyatının temel yapıtaşlarından biri olan İranî geleneğin kültürel ve edebi etkilerini mercek altına aldı. İranî edebi mirasın, 14. yüzyıl Anadolu’sunda klasik edebiyatın inşasında nasıl bir model teşkil ettiğini tartışan Tezcan, özellikle gazel, mesnevi ve kaside gibi türlerin standartlaşmasının Anadolu edebiyatındaki uyarlanma sürecine katkılarını irdeledi. Tasavvufî ve etik temaların alegorik anlatılarla birleşerek bu dönemin estetik ve tematik çerçevesini oluşturduğunu belirten Tezcan İranî gelenek ile yerel unsurların birleşiminden ortaya çıkan özgün edebi formları örneklerle açıkladı.
İlk Oturum: Osmanlı Edebiyatında Metinlerarası Etkileşimler
İlk oturum, Doğuş Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Öğr. Elemanı Dr. Bahadır Sürelli’nin “Bir Model Olarak Nizâmî-i Gencevî Hamsesinin Osmanlı Kültür Ortamına Etkisi” başlıklı sunumuyla başladı. Sürelli, Nizâmî’nin İskendernâme ve Heft Peyker gibi eserlerinin Osmanlı şairleri üzerindeki etkilerini, Türkçe nazirelerle yeniden yazım sürecindeki katkılarını detaylandırdı.
Daha sonra Jandarma ve Sahil Güvenlik Akademisi Öğretim Elemanı Dr. Dursun Özyürek, “Yûsuf Kıssasının Mesneviye Dönüşümü: Klasik Türk Edebiyatında Yûsuf ile Züleyhâ Hikâyesini Zenginleştiren Unsurlar” başlıklı sunumunda, Yûsuf ile Züleyhâ hikâyesinin Osmanlı edebiyatındaki popülerliğini ve yeniden yazım süreçlerini ele aldı. Özyürek hikâyenin dinî kaynaklardan beslenerek Osmanlı edebiyatında nasıl özgünleştirildiğini örneklerle aktardı.
Zeynep Aydoğan ise “Sözlü Gelenekten Tarih Yazımına: Geç Ortaçağ Türk Kahramanlık Destanlarının Katmanlarına Bir Yolculuk” başlıklı çalışmasında, Battalname, Danişmendname ve Saltukname gibi destanların sözlü gelenekten yazılı metinlere dönüşüm süreçlerini toplumsal hafıza bağlamında değerlendirdi. Aydoğan, bu destanların Arap-Bizans uç toplumları, Fars destan geleneği ve Türk göçebe sözlü kültüründen nasıl etkilendiğini ve Osmanlı sarayında ideolojik metinler haline geldiğini dile getirdi.
Son konuşmacı Samsun Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Tarih Bölümü Araştırma Görevlisi Cevat Sucu, “Geç Ortaçağ Anadolusunda Edebin Mütalaası” başlıklı sunumunda, tercüme eserlerin Anadolu’daki edebi okuma pratiklerine etkisini inceleyerek Keykâvus’un Kabusnâme’si, Kelile ve Dimne ve Marzunbannâme gibi eserlerin hem işitsel hem de görsel referanslar olarak kullanımını ve Moğol-sonrası dünyaya eleştirel yaklaşımını tartıştı.
İkinci Oturum: Osmanlı Edebiyatının Tarih Yazımına Katkıları
Samsun Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Mustafa Uğur Karadeniz başkanlığında gerçekleştirilen ikinci oturumda, Osman Ünlü, N. İpek Hüner, Burcu GürganKıcır ve M. Altuğ Yayla sunumlarıyla Osmanlı edebiyatına dair yeni perspektifler sundu.
Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Osman Ünlü, “Binbir Gece’nin Klasik Osmanlı Hikâyesinde Alıntılanma ve Dönüşümleri” başlıklı sunumunda, Binbir Gece Masalları’nın Osmanlı hikâye geleneğindeki etkisini ele alarak, Anabacı Hikâyesi’nden Muhayyelat’a kadar uzanan süreçte, Binbir Gece’den uyarlanan hikâyelerin Osmanlı edebiyatına yaptığı katkıları analiz etti.
Ardından Boğaziçi Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Öğretim Elemanı Dr. N. İpek Hüner, “Bir Osmanlı Dulu: Efesli Dul Hikâyesinin Serüveni” başlıklı çalışmasıyla Efesli Dul hikâyesinin Antik Yunan’dan Osmanlı edebiyatına uzanan serüvenini inceledi. Dr. Hüner Osmanlıca versiyonların yerelleşme sürecindeki özgün unsurlarını tartışarak, bu hikâyelerdeki “sakal yolma,” “evlilik” ve “ölüm döşeği” gibi sahnelerin önemine dikkat çekti.
Dr. İpek Hüner’in sunumunu, Burcu Gürgan Kıcır’ın “On Altıncı ve Onyedinci Yüzyıl Osmanlı Tarihyazımında Şehname Anlatıları” başlıklı çalışması izledi. Burcu Gürgan Kıcır, sunumunda 16. ve 17. yüzyılda yazılmış Osmanlı tarihlerinde, Şehname’de bahsi geçen hanedanlar, hükümdarlar ve peygamberler gibi figürlerin erken modern Avrasya tarih anlatılarında nasıl yeniden üretildiğini ve Osmanlı tarih yazımında nasıl araçsallaştırıldığını örneklerle açıkladı.
Burcu Gürgan Kıcır’ın sunumunun ardından oturumun son konuşmacısı Samsun Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Öğretim Elemanı Dr. M. Altuğ Yayla “Kozmopolitten Vernakülere: Cinânî’nin Bedâyiu’l-Âsâr’ına Yeniden Bakmak” başlıklı çalışmasıyla Osmanlı edebiyatında kozmopolit ve yerel (vernaküler) kültürlerin etkileşimini ele aldı. Sheldon Pollock’un kavramsallaştırmalarını temel alan sunumda, Arap ve Fars kozmopolit kültürlerinin Osmanlı edebiyatındaki etkilerini ve bu etkilerin yerel bağlamda nasıl dönüştüğünü analiz eden Yayla, sunumunda Cinânî’nin 16. yüzyıl sonlarında kaleme aldığı Bedâyiu’l-Âsâr adlı hikâye mecmuasını merkeze alarak, bu eserin İslam dünyasına özgü kozmopolit kültürün estetik ve tematik unsurlarını barındırırken, aynı zamanda Anadolu ve Rumeli’ye özgü yerel hikâyelerle nasıl zenginleştiğini örneklerle ortaya koydu.
